“Het moet een manier van denken worden.”
Carla Woudstra is directeur van basisschool Martinus in Twello. Dé school met PIT!
PIT staat voor Plezier, Inzet en Talent, wat ze belangrijk vinden. De Martinus is in 2021 gestart met een traject procesgerichte didactiek via de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit vanuit Muzehof en ging al snel over op Procesgericht Thematisch Onderwijs (PTO). Ze stonden aan de wieg van de grafische weergave van de PTO-fasen en -stappen, ik heb ‘de formats in ontwikkeling’ bij hun mogen uitproberen. Inmiddels wordt mijn rol steeds kleiner, ik kijk nu vaak toe hoe ze vol energie samen komen tot onderwijs waar ze 100 % achter staan. Mooi om te zien en fantastisch hoe Carla de boel aanstuurt. Vandaar dit gesprek met Carla, ter inspiratie voor de scholen die ook bezig zijn of willen met PTO.
Wat levert Procesgericht Thematisch Onderwijs op voor de school?
Het eerste dat me te binnenschiet is dat je zélf de ontwerper bent van je onderwijs en daardoor veel beter kunt afstemmen op wat de kinderen nodig hebben. En dat je kunt aansluiten bij wat er leeft in de wereld op dat moment en op wat er in het thema gebeurt. Waar je eerder vaak via een lesje ergens bij stilstond, ontstaat er nu diepgang omdat alles in samenhang een plek krijgt in het proces. Als je naar de betekenisvolle opdracht toe werkt heb je de samenhang te pakken.
Voor kinderen merken we dat het een grote betrokkenheid geeft. Er wordt naar ze geluisterd, er is veel interactie en er zijn veel samenwerkingsopdrachten Er is geen toetsing meer die gaat over scoren of over goed of fout, dat vinden de kinderen één van de grootste voordelen. Er zijn wel succescriteria die helpen om inhoudelijk tot verdieping te komen. De kinderen zijn constant aan het creëren, nadenken en leren.
PTO geeft focus. Alles wat je doet binnen het thema heeft een ‘waarom’. Daar selecteer je ook externe activiteiten op. Er komt heel veel aanbod langs via de mail, van instellingen, enzovoort. Doordat je zo bewust met je thema bezig bent ga je ook bewust keuzes maken. Het moet bijdragen aan het thema, anders doen we het niet. PTO zorgt dat we hier echt over na zijn gaan denken. Je weet daardoor ook wat je niet moet doen.
Welke leergebieden verwerken jullie in de thema’s?
Vanuit onze visie zien we twee grote taken voor ons onderwijs: het kind ontwikkelen als volger en als vormer. In de ochtend zijn ze volger: burgers die kunnen rekenen, lezen, schrijven, zelfredzaam zijn. Hier wordt getoetst, checken we of ze het beheersen. Aan de andere kant vraagt de maatschappij om mensen met die een onderbouwde mening kunnen vormen, fantasierijk en creatief zijn, talenten ontwikkelen, komen tot zelfontplooiing. Deze staat soms haaks op die andere. Dit proberen we op één dag te vangen door een ochtend lijn waarin ze leren volgen en een middaglijn waarin we kinderen leren vormen. We gebruiken PTO om de middagen vorm te geven. We zijn inmiddels zo ver dat we ook niet meer terug naar een methode op de middag. Dan wordt het kind de middag weer een volger.
Alle andere leergebieden dan rekenen taal en lezen zijn verwerkt in de thema’s op de middagen. Ook burgerschap, deze is heel goed te verweven in de thematische processen. Taal en begrijpend lezen wordt als toevoeging/ verwerking in de thema’s verweven. Eigenlijk gebeurt dat steeds meer.
Hoe gaan jullie om met het halen van leerdoelen binnen PTO?
Eerst moet je weten waar je naartoe wilt werken. De stip op de horizon moet helder zijn. Een vakoverstijgende betekenisvolle opdracht formuleren die voelt als een uitdaging. Daar kun je dan de doelen onder hangen. Zo’n stip op de horizon geef vrijheid om veel facetten en dus ook doelen samen te brengen. Het zorgt dat de wereld in samenhang wordt aangeboden. We zijn nog zoekende naar hoe we de doelen vastleggen. Wel geef ik het team mee: ga relaxed om met het willen halen van doelen. Haal je een keer een doel niet, haal je andere doelen weer wel. En het zijn aanbodsdoelen waar we in de middagen mee werken. Geen beheersdoelen.
Gebruiken jullie bronnen en methodes?
We gebruiken de thema’s van GO! Deze methode is behoorlijk ‘los’ waardoor we niet in de valkuil kunnen stappen om de methode toch als leidraad te gaan gebruiken. We gebruiken GO! op een hele eigen manier. Omdat we inhoudelijke diepgang willen hebben we de boeken van Wetens Waardig aangeschaft. Daarnaast gebruiken we Laat maar leren voor inspiratie voor kunstzinnige lessen en kennis over kunstzinnige technieken.
Welke tips heb je voor andere scholen die met PTO willen gaan starten?
Kijk goed naar het team, of de leerkrachten houden van het zelf ontwerpen van lessen of thema’s. Dat is wel een voorwaarde. Als je de stap maakt: neem de tijd om goed te ontwerpen! Steeds weer. Daar gaan we nooit mee stoppen. Je moet beseffen dat je eigenlijk 8 weken onderwijs aan het voorbereiden bent. Vier dagdelen per jaar gaan op aan themavoorbereiding. Het geeft rust, we weten dat we de tijd krijgen om voor te bereiden. Waar leerkrachten moe van worden is als ze dingen elk jaar weer anders moeten gaan doen en geen tijd krijgen om daar goed over na te denken. Ze worden blij van steeds dezelfde aanpak verder uitdiepen en anders vormgeven. Eigenlijk ontwikkelen we onszelf steeds door. Juist door de tijd te nemen voor het voorbereiden. Je bereidt niet alleen je thema voor maar we experimenteren ook met nieuwe onderdelen, taalonderdelen worden ingevoegd, gesprekstechnieken uitgeprobeerd. We kregen bijvoorbeeld een 3-d printer van een andere school. Deze kan direct ingevoegd worden in het thema, krijgt direct een betekenisvolle plek omdat alles een waarom heeft. Het voelt niet als: daar moeten we ook nog iets mee. Het format van PTO zorgt dat alle ideeën die we hebben samenkomen in een logisch proces. Vandaar dat de belangrijkste tip is: neem de tijd voor het voorbereiden.
Je kunt het implementeren van PTO niet even snel doen. Want het moet eigen worden, het moet een manier van denken worden. Daar loop je steeds tegenaan. Je valt heel snel terug in oude bestaande werkwijzen en patronen. Daar moet je op gewezen worden. We beseffen elke keer weer hoe rijk dit is. Geen thema is hetzelfde, het is echt van ons. Mensen zijn trots op de dingen die ze doen. We willen niet meer in een keurslijf.
Instagram: @martinustwello
